Kolo sreće, taj simbol tako drag srednjovekovnoj zapadnoj Evropi, okreće se za epohe, pa čak i za civilizacije. Idealizovanje uspomena preobražava takođe i kolektivnu prošlost. Mit o „lijepom dobu" često se stvara u korist jučerašnjice: Francuzi XIV vijeka su s nostalgijom pominjali „dobro vrijeme Gospodina Svetog Luja". Zatim idealizacija često ustupa mjesto omalovažavanju i zaboravu. Kasnije, otkrivanje novih dokumenata, vremensko odstojanje, nova gledišta, promjene mode, takođe mijenjaju sliku prošlosti, okreću točak. Zlatne legende i crne legende se smjenjuju. Srednji vijek je prošao taj krug istorijskih gledanja. Renesansa i klasicizam vidjeli su srednji vijek u crnom. Bilo je to vrijeme umjetnosti zvane „gotika", varvarske sholastike, i Englezi pronađoše dobru formulu: the dark ages, mračni vijekovi. Revolucija od 1789, koja je ukinula „feudalna" prava u Francuskoj, a oglasila im pogrebna zvona u Evropi, dala je srednjem vijeku, koji je izjednačen u političkom i društvenom pogledu sa feudalizmom, sadržinu takođe dostojnu prezira. Obilježje „feudalan" postaje pogrdno. Romantizam je počeo da obrće tok struje. Ljubav prema rušavinama prenijela se sa antičkih hramova na porušene tvrđave i nedovršene katedrale. Strast za ovim predmetima sanjarenja porasla je do te mjere da su ih htjjeli restaurisati, uljepšati, obnoviti ili, tamo gde su tek bili u planu, napraviti...Stvarno srednjovekovno je bilo zamijenjeno učenim medievalnim, neogotika je očarala kler, buržoaziju i Amerikance. Trubadurski žanr, romani Valtera Skota, Kvazimodo i Emerijo, digli su srednji vijek na presto u literaturi a Velen je izmislio jedan srednji vijek ogroman i prefinjen.